Triết lý âm dương trong đời sống văn hóa cá nhân
Trong văn hóa đời sống cá nhân, để xem xét vấn đề triết lý âm dương ta sẽ đi xem xét các vấn đề như : tín ngưỡng, phong tục, văn hóa giao tiếp và nghệ thuật ngôn từ, nghệ thuật thanh sắc và hình khối.
1. Tín ngưỡng
a. Trong tín ngưỡng phồn thực: Triết lý âm Dương thể hiện mạnh mẽ và sâu sắc trong hai dạng biểu hiện là thờ cơ quan sinh dục và thờ hành vi giao phối.
Việc thờ cơ quan sinh dục nam và nữ được gọi là thờ sinh thực khí. Tượng đá, hình nam nữ với bộ phận sinh dục phóng to có niên đại hàng nghìn năm trước công nguyên được tìm thấy ở Văn Điển (Hà Nội), ở thung lũng SaPa (Lào Cai). Ở Phú Thọ Hà Tĩnh và nhiều nơi khác có tục thờ cúng nõ (nõn) nường. Nõ: cái nêm, tượng trưng cho sinh thực khí nam, nường = nang, mo nang, tượng trưng cho sinh thực khí nữ.
Tực thờ hành vi giao phối, đây là một dạng tín ngưỡng phồn thực độc đáo, đặc biệt phổ biến ở khu vực Đông Nam Á. Một tục lệ thể hiện tín ngưỡng này là hoạt động giã gạo đón dâu nói về mối quan hệ của chày và cối. Chày tượng trưng cho sinh thực khí nam và cối tượng trưng sinh thực khí nữ và việc giã gạo là tượng trưng cho hành vi giao phối. Nhà trai bày chày cối trước cổng nhà khi đón dâu về thì người nhà trai cầm chày mà giã không vào cối mấy tiếng đó là nghi lễ cầu chúc cho đôi vợ chồng được đông con nhiều cháu.
b. Tín ngưỡng sùng bái tự nhiên
Chất âm tính của văn hóa nông nghiệp dẫn đến lối sống thiên về tình cảm và trọng nữ, trong tín ngưỡng là tình trạng các nữ thần chiếm ưu thế như Bà Trời, Bà Đất, Bà Nước. Bà Trời tồn tại dưới dạng Mẫu Cửu Trùng hay Cửu Thiên Huyền Nữ, ở Huế là Thiên Mụ, Thiên Yana, nhiều nhà, ở góc sân có một bàn thờ gòi là bàn thờ Bà Thiên. Bà Đất tồn tại dưới tên Mẹ Đất (Địa Mẫu), Bà Nước tồn tại dưới tên Bà Thủy, đi liền với Bà Thủy là bà Hỏa (dương tính như lửa mà cũng là Bà !.
c. Trong tín ngưỡng sùng bái con người, Triết lý âm Dương thể hiện trong việc giải thích về việc chết của con người. Chết là từ động sang tỉnh, từ Dương sang Âm. Nên có các từ như dương gian, Dương thế, âm ti, âm phủ. Người Việt quan niệm Dương sau âm, nên khi cúng tổ tiên, sau khi tàn tuần hương, đố vàng mã được đem đốt, chén nước cúng ( hoặc rượu) đem rót xuống tàn vàng. Hương khói bay lên trời, nước được cúng thì hòa quyện với lửa mà thấm xuống đất, Lửa-Nước (âm- dương) và Trời-Đất-Nước (tam tài) magn tính triết lí sâu sắc.
2. Phong tục:
Hôn nhân biểu hiện ở việc trong ngày cưới có phong tục Bánh phu thê (Su Sê), Bánh vợ chồng, bánh này hình tròn bọc bằng hai khuôn hình vuông úp khít vào nhau. Biểu hiện sự vông tròn trong triết lý âm Dương.
Tang ma: Phong tục tang lễ thấm nhuần rất sâu sắc triết lý âm Dương. Về màu sắc: trắng là màu của hành Kim, hướng Tây theo Ngũ hành mọi thứ lien quan đến hướng Tây là xấu. Về loại số: số âm ứng với số chẳn, số Dương ứng với số lẻ, người chết là âm nên tục lạy cũng theo triết lý này như lạy 2 hoặc 4 lạy là lạy người chết ,1 hoặc 3 lạy là lạy người sống, hoặc lạy Phật: 3 lạy vì xem Phật như người sống, lạy xuất giá thì lạy 2 lạy vì xem sống như chết rồi. Tục đưa tang: “Cha đưa mẹ đón”. Tang cha thì con đi sau quan tài tang mẹ đi giật lùi phía đầu quan tài và tục áo tang cha thì mặc trở đằng sống lưng ra, tang mẹ mặc trở đằng sống lưng vô. Hai tục sau cũng đều thể hiện triết lí âm dương qua cặp nghĩa hướng ngoại (dương, cha), hướng nội (âm, mẹ)
3. Trong nghệ thuật giao tiếp:
Lấy sự hài hòa Âm Dương làm trọng nhưng vẫn thiên về âm hơn. Người Việt Nam sống có lý có tình nhưng vẫn thiên về tình hơn: Một bố cái lí không bằng một tí cái tình,… Người Việt Nam luôn coi trọng tình cảm hơn mọi thứ ở đời. Ai giúp mình một chút đều phải nhớ ơn, ai bảo ban một chút cũng đều tôn làm thầy
4. Nghệ thuật thanh sắc:
Thể hiện ở nguyên lý đối xứng hài hòa thể hiện trong âm nhạc: nhịp chẳn, từng câu nhạc cũng chia các ô chẳn. Nghệ thuật múa: Đội hình phổ biến là tròn và vuông với các nguyên lý xây dựng trên cơ sở những tương quan cặp đôi giữa các bộ phận của cơ thể, các phần của động tác. Âm nhạc mang đậm tính chất trữ tình, chậm rãi, luyến láy… thể hiện nét âm tính
Picidi Tổng hợp và viết.